انتخاب ویسکوزیته و گرید روغن هیدرولیک برای اقلیم ایران
(راهنمای کاربردی برای اپراتورها، تعمیرکاران و مهندسان نگهداری)
مقدمه
در سیستم‌های هیدرولیک، روغن در واقع قلب سیستم است؛ نه تنها عامل انتقال نیرو، بلکه مسئول خنک‌کاری، روان‌کاری، و محافظت از قطعات در برابر فرسایش. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های یک روغن مناسب، ویسکوزیته (چسبندگی در برابر جریان) است.
اگر ویسکوزیته درست انتخاب نشود، حتی بهترین پمپ‌ها و شیرهای هیدرولیک نیز دچار افت عملکرد، افزایش دما یا سایش زودهنگام خواهند شد.
ویسکوزیته چیست؟
ویسکوزیته میزان مقاومت روغن در برابر جاری‌شدن است. روغن با ویسکوزیته زیاد (سفت‌تر) جریان را کندتر عبور می‌دهد و روغن با ویسکوزیته کم (رقیق‌تر) سریع‌تر حرکت می‌کند.
مقدار ویسکوزیته معمولاً برحسب میلی‌متر مربع بر ثانیه (mm²/s) یا سنتی‌استوک (cSt) در دمای ۴۰ درجه سانتی‌گراد اندازه‌گیری می‌شود.
استاندارد ISO VG — زبان مشترک انتخاب روغن
سازمان بین‌المللی استانداردها (ISO) روغن‌ها را بر اساس ویسکوزیته در دمای ۴۰°C در گروه‌هایی با نام ISO VG (Viscosity Grade) طبقه‌بندی کرده است.
چند نمونه‌ی رایج:
| گرید ISO | ویسکوزیته در 40°C (cSt) | کاربرد معمول |
|---|---|---|
| ISO VG 32 | حدود 32 cSt | سیستم‌های دقیق و دماهای پایین |
| ISO VG 46 | حدود 46 cSt | بیشترین کاربرد عمومی در صنعت |
| ISO VG 68 | حدود 68 cSt | برای مناطق گرم یا فشار زیاد |
| ISO VG 100 | حدود 100 cSt | ماشین‌آلات سنگین یا دمای محیط بالا |
معیارهای اصلی انتخاب ویسکوزیته
دمای محیط و کارکرد:
هرچه دمای محیط بالاتر باشد، ویسکوزیته روغن کاهش می‌یابد (رقیق‌تر می‌شود). در مناطق گرم ایران مانند اهواز یا بندرعباس، باید گرید بالاتر (مثلاً VG 68) را انتخاب کرد.
در شهرهای سردسیر مانند اردبیل یا همدان، گرید پایین‌تر (VG 32 یا VG 46) مناسب‌تر است.
نوع پمپ:
پمپ‌های دنده‌ای معمولاً به روغن‌های با ویسکوزیته بالاتر نیاز دارند.
پمپ‌های پیستونی یا پره‌ای عملکرد بهتری با روغن‌های متوسط تا کم‌ویسک (VG 46 یا VG 32) دارند.
فشار کاری سیستم:
سیستم‌های پرفشار نیازمند مقاومت فیلم روغن بیشتر هستند ⇒ ویسکوزیته بالاتر.
سیستم‌های کم‌فشار و سریع ⇒ ویسکوزیته پایین‌تر.
میزان سایش و تلورانس قطعات:
ماشین‌های قدیمی با لقی بیشتر ⇒ ویسکوزیته بالاتر.
ماشین‌های جدید و دقیق ⇒ ویسکوزیته پایین‌تر.
جدول پیشنهادی برای اقلیم‌های ایران
| منطقه/شهر | میانگین دمای کاری (°C) | گرید پیشنهادی |
|---|---|---|
| اردبیل، تبریز، همدان | ۰ تا ۱۵ | ISO VG 32 |
| تهران، مشهد، اصفهان | ۱۵ تا ۳۰ | ISO VG 46 |
| بندرعباس، اهواز، بوشهر | ۳۰ تا ۴۵ | ISO VG 68 |
| ماشین‌آلات سنگین معدن یا پرس‌های قوی | – | ISO VG 68 تا 100 |
دمای راه‌اندازی و دمای کاری ایده‌آل
روغن هیدرولیک باید در محدوده دمای ۳۰ تا ۶۰ درجه سانتی‌گراد کار کند.
اگر دما در حین کار از ۶۵ درجه بالاتر رود، احتمال کاهش عمر روغن و افزایش اکسیداسیون بسیار زیاد است.
در چنین حالتی استفاده از مبدل حرارتی روغن (Heat Exchanger) یا روغن با شاخص ویسکوزیته بالا (HV) توصیه می‌شود.
شاخص ویسکوزیته (VI): پایداری در برابر تغییر دما
VI عددی است که ثبات ویسکوزیته روغن را در تغییرات دما نشان می‌دهد.
VI بالاتر = تغییر ویسکوزیته کمتر = عملکرد مطمئن‌تر.
برای تجهیزات فضای باز و شرایط متغیر ایران، بهتر است روغنی با VI بالای 100 انتخاب شود.
نکات نگهداری و عمر مفید روغن
فیلتره کردن دوره‌ای برای حفظ کد ISO 4406.
چک‌کردن رنگ و بوی روغن؛ تیره یا بوی سوختگی = نیاز به تعویض.
نگهداری روغن در محیط خشک، دور از نور مستقیم و گردوغبار.
استفاده از روغن‌نما و درب باک استاندارد (مانند محصولات موجود در فروشگاه پرشین هیدرولیک خراسان) برای کنترل سطح و جلوگیری از آلودگی.
رایج‌ترین اشتباهات در انتخاب روغن
❌ استفاده از روغن موتور خودرو به جای روغن هیدرولیک.
❌ ترکیب دو گرید مختلف بدون بررسی سازگاری افزودنی‌ها.
❌ توجه نکردن به دمای محیط و توصیه سازنده دستگاه.
❌ تعویض نکردن فیلتر روغن در زمان مناسب.
محصولات مرتبط در پرشین هیدرولیک خراسان
درب باک روغن
روغن‌نما متوسط
مبدل حرارتی مدار روغن (افزودنی پیشنهادی)