هم‌محوری کوپلینگ پمپ و موتور: روش‌های ساعت‌اندیکاتور و لیزر
عنوان متا: راهنمای کامل هم‌محوری کوپلینگ پمپ و موتور | اندازه‌گیری با ساعت‌اندیکاتور و الاینمنت لیزری
توضیح متا: آموزش جامع و کاربردی هم‌محوری کوپلینگ پمپ و موتور با دو روش مکانیکی و لیزری – جلوگیری از ارتعاش، لرزش و خرابی زودهنگام یاتاقان‌ها.
مقدمه
در سیستم‌های هیدرولیک و صنعتی، هم‌محوری دقیق (Alignment) بین شافت پمپ و موتور حیاتی است. هرگونه انحراف زاویه‌ای یا آفست باعث تولید ارتعاش، افزایش دمای یاتاقان و سایش کوپلینگ می‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند که حدود ۵۰٪ خرابی زودهنگام پمپ‌ها ناشی از هم‌محوری نادرست است.
در این مقاله روش‌های سنتی و مدرن هم‌محوری را بررسی می‌کنیم و دستورالعمل مرحله‌به‌مرحله اجرای دقیق آن را ارائه می‌دهیم.
۱. انواع عدم هم‌محوری
| نوع انحراف | توضیح | نتیجه احتمالی |
|---|---|---|
| زاویه‌ای (Angular) | محور پمپ و موتور در زاویه‌ای نسبت به هم قرار دارند. | لرزش و انتقال نامتعادل نیرو |
| جانبی (Offset / Parallel) | محور‌ها به‌صورت موازی اما در یک خط نیستند. | افزایش بار بر شافت و یاتاقان |
| ترکیبی | ترکیب هر دو حالت بالا. | حداکثر فرسایش و صدای غیرعادی |
۲. تجهیزات مورد نیاز
ساعت‌اندیکاتور (Dial Indicator) با پایه مغناطیسی
ساعت دیجیتال یا آنالوگ با دقت ۰٫۰۱mm
فیلر گیج (Feeler Gauge)
ابزار تنظیم پایه موتور (Shims)
دستگاه الاینمنت لیزری (Laser Alignment System)
آچار ترک متر و گیج لِوِل
۳. روش ساعت‌اندیکاتور (Dial Indicator Method)
مراحل اجرا
قطع تغذیه و ایمن کردن سیستم.
نصب ساعت‌اندیکاتور روی کوپلینگ موتور به‌صورت افقی.
چرخاندن شافت ۳۶۰ درجه و ثبت تغییرات در چهار موقعیت ۰°،۹۰°،۱۸۰°،۲۷۰°.
محاسبه میزان آفست و زاویه بر اساس قرائت اختلافی.
افزودن یا کم‌کردن شیم‌ها زیر پایه موتور تا رسیدن به خطای کمتر از ۰٫۰۵mm.
تایید مجدد پس از سفت‌کردن بولت‌های پایه.
✔️ مزیت: اقتصادی، در دسترس برای همه‌ی کارگاه‌ها
❌ عیب: وابسته به مهارت کاربر و احتمال خطای قرائت بالا
۴. روش الاینمنت لیزری (Laser Alignment Method)
مراحل
نصب سنسور فرستنده و گیرنده بر روی هر شافت
تنظیم پایه‌ها تا محور لیزر به مرکز هر دو شافت منطبق شود
خواندن زاویه و آفست از مانیتور دستگاه
اصلاح خودکار یا دستی موقعیت پایه‌ها
ذخیره و چاپ گزارش الاینمنت برای آرشیو نگهداشت
✔️ مزیت: سرعت بالا و دقت زیر ۰٫۰۱mm
❌ عیب: نیاز به دستگاه تخصصی و هزینه سرمایه‌گذاری اولیه
۵. تلرانس‌های مجاز هم‌محوری
| سرعت دوران (RPM) | حداکثر آفست مجاز (mm) | حداکثر زاویه مجاز (mm/100mm) |
|---|---|---|
| تا ۱۰۰۰ دور | ۰٫۰۸ | ۰٫۱۰ |
| ۱۰۰۰ تا ۳۰۰۰ | ۰٫۰۵ | ۰٫08 |
| بالای ۳۰۰۰ | ۰٫۰۳ | ۰٫05 |
۶. آزمون نهایی و مستندسازی
تست ارتعاش (Vibration Test) پس از راه‌اندازی
بررسی دمای یاتاقان‌ها پس از نیم ساعت کار
ثبت داده‌ها در برگه «فرم الاینمنت» جهت آرشیو نگهداشت
📄 دانلود فرم ثبت اندازه‌گیری هم‌محوری (PDF) — [ساخت فایل چک‌لیست در مرحله بعد آماده می‌شود.]
۷. نکات ویژه برای پمپ‌های هیدرولیک
گشتاور سفت‌کردن پیچ‌های کوپلینگ باید مطابق دستور سازنده باشد.
شافت پمپ قبل از اندازه‌گیری باید در دمای عملیاتی خود باشد تا انبساط حرارتی لحاظ شود.
برای پمپ‌های دنده‌ای یا پیستونی، خطای هر دو محور باید در حد ±۰٫۰۲mm نگه داشته شود.
۸. خطاهای رایج در هم‌محوری
بستن بیش‌ازحد یک طرف پایه موتور
عدم کنترل سختی کف‌سازی یا نشیمنگاه پایه
قرائت نادرست ساعت به‌علت لقی یاتاقان
چشم‌پوشی از دمای عملیاتی قبل از الاینمنت